Solanum lycopersicum, synoniem: Lycopersicon esculentumis een van de meest populaire groenten. Ze zijn gemakkelijk te kweken, goedkoop en gezond. Bovendien zijn de gebruiksdoeleinden eindeloos. Ze worden verwerkt in soepen, sauzen, salades en zijn heerlijk op brood. De tomaat komt uit dezelfde familie als de chilipepers, aardappelen, courgettes en tabak. Deze familie heet de Nachtschadefamilie Solanaceae.
Groente of Fruit?
Botanisch gezien is de tomaat eigenlijk een bes en wordt als fruit geclassificeerd. In de tuinbouw en in de volksmond spreekt men echter van een groente.
Geschiedenis
De tomaat kent zijn oorsprong in Zuid-Amerika. Nog steeds komt de tomaat daar in het wild voor. De Maya’s en later de Azteken waren de eerste volkeren die de tomaat gingen verbouwen. De Azteken combineerden tomaten al vroeg met chilipepers en creëerden zo de voorloper van salsa’s. Hoe de Maya’s en de Azteken in Midden-Amerika de beschikking kregen over tomaten is nog steeds een mysterie, maar waarschijnlijk hebben vogels voor de verspreiding van Zuid- naar Midden-Amerika gezorgd.
Net als bij de chilipepers zorgden de Spanjaarden tijdens hun ontdekkingsreizen voor verdere verspreiding over de wereld. De tomaat werd zodoende in de 16e eeuw geïntroduceerd op de Caribische eilanden, in Azië en in Europa.
De eerste beschrijving van de tomaat stamt uit Italië in 1544. Toen de tomaat in Europa werd geïntroduceerd waren de meeste variëteiten geel. De Italianen noemden de tomaat daarom pomo d’oro, wat gouden appel betekent. Tot op de dag van vandaag noemen zij de tomaat zo.
De tomaat werd niet door iedereen in Europa direct gewaardeerd. Hoewel de tomaat al in de 16e eeuw in het Verenigd Koninkrijk was geïntroduceerd, duurde het tot de 18e eeuw voordat het Engelse volk deze vreemde (en mogelijk giftige) groente kon waarderen en dagelijks in de keuken gebruikte. Zij werden in hun acceptatie waarschijnlijk geholpen door de Zuid-Europese migranten die het koninkrijk binnenkwamen en de tomaat wel konden waarderen.
De verspreiding naar de Verenigde Staten kwam later van meerdere kanten, zowel vanuit Europa als vanuit de Caribische eilanden. Ook daar is de tomaat nog steeds onverminderd populair.
De Tomatenplant
Hoewel de tomatenplant meerjarig is in de gebieden waar zij oorspronkelijk vandaan komt, wordt zij hier als een eenjarige plant gehouden. Net als chilipepers groeien tomaten alleen in warme seizoenen. Zodra in Europa de winter haar intrede doet, zal zij sterven. De tomatenplant is van origine een kruipende plant, maar doorgaans wordt de plant hier verticaal gekweekt. In onze (natte) contreien is het erg gemakkelijk voor ongedierte (slakken etc.) om de kruipende plant aan te tasten.
De eerste tomatenplanten waren stamtomaten. Ze groeiden in ranken en produceerden tomaten gedurende het hele seizoen. Deze planten kunnen groot worden en stoppen pas met groeien als de eerste vorst is ingetreden.
Een ommekeer in de tomatenwereld kwam er in 1914 toen, door een genetische mutatie, een tomatenplant ontdekt werd die relatief klein bleef, een struikachtig uiterlijk had en al haar vruchten in een korte periode kreeg; de zelftoppende tomaat. De keuze van de kweker werd door deze nieuwe tomatenplant aanzienlijk makkelijker. De stamtomaat en de zelftoppende tomaat hebben beide hun voor- en nadelen. Daarover hieronder meer.
De tomaat is vaak een zelfbestuivende plant. Dat betekent dat er geen andere plant nodig is om tomaten te bevruchten. Wind en insecten kunnen daarvoor zorgen. In kassen kan men tegen de planten tikken om op die manier de bevruchting in gang te zetten.
Na de bevruchting groeit de vrucht in ongeveer vijf weken tijd uit naar haar volle omvang. In het begin langzaam, later steeds sneller. Hierna gaat de vrucht verkleuren.
Stamtomaten versus Struiktomaten
Stamtomaten
De stamtomaat is de grootste groep vans tomaten en wordt meestal gediefd (zie dieven en toppen). De plant groeit door totdat deze door vorst of ziekte sterft. In warme landen kan de tomaat rustig zijn gang gaan. Het groeiseizoen is daar langer. De tomaat wordt daar niet altijd gediefd. In landen waar het groeiseizoen korter is, zoals in Nederland, willen we dat de plant zoveel mogelijk energie steekt in de groei en rijping van enkele trossen tomaten. Dit is te bereiken door de plant te dieven en uiteindelijk te toppen.
Dieven
Het dieven van de tomatenplant is zeer eenvoudig. Door de uitlopers, die in de oksel van de bladeren ontstaan weg te nemen met een schaar of met de vingers, zorgen we ervoor dat er een hoofdstam is zonder zijtakken. Als we deze zijtakken door laten groeien, kunnen daar uiteindelijk ook bloemen en dus tomaten gaan groeien. Dit kost de plant echter veel energie, energie die in ons klimaat beter gebruikt kan worden voor de groei en rijping van enkele trossen. Deze trossen worden door het dieven uiteindelijk groter en zijn zo op tijd rijp, voordat de plant doodgaat bij de eerste vorst.
Toppen
Vaak wordt de tomatenplant getopt na de vierde of vijfde tros. De top wordt simpelweg afgeknipt boven de laatste twee bladeren boven de laatste tros. Er zijn weinig redenen om de plant door te laten groeien, aangezien de kans dat toekomstige vruchten in ons klimaat alsnog rijpen in augustus en september, zeer klein is. Stamtomaten worden groter dan struiktomaten en kunnen meters hoog worden wanneer ze niet getopt worden. Bovendien moeten stamtomaten ondersteund worden met bamboestokken of kooien.
De Struiktomaat (zelftoppende tomaat)
Bij de zelftoppende tomaten stopt de groei vanzelf. Anders dan bij stamtomaten, die gedurende het hele seizoen tomaten produceren, produceren zij tomaten In een korte periode. De zelftoppende tomaat hoeft niet gediefd te worden, blijft relatief klein en heeft een struikachtig uiterlijk. Veel zelftoppende tomaten zijn uitermate geschikt om in potten te kweken op een terras of balkon. De struiktomaat is vaak kleiner dan de stamtomaat.
Hybride of Heirloom tomaat
Door tomatenplanten te kruisen, verkrijgt men planten die de beste eigenschappen met elkaar combineren. De meeste tomaten in de supermarkt zijn hybride tomaten, tomaten die beperkt zijn in het aantal vormen, kleuren en smaken. Ze zijn vaak minder gevoelig voor ziektes.
Tegenwoordig wordt het steeds populairder om tomaten zelf te kweken. Hierdoor komt er ook weer meer interesse voor oude tomatenrassen die vaak heerlijk smaken. Sommige rassen zijn al meer dan honderd jaar oud. Deze heirloom tomaten of zaadvaste tomaten kennen een grote verscheidenheid aan vorm, kleur, smaak en grootte.
Typen Tomaten
Tomaten kunnen op verschillende manieren opgedeeld worden.
Tijd van Oogsten
- Vroeg: Vroege tomaten zijn binnen 65 dagen na het verpotten rijp.
- Middelvroeg: Bij middelvroege tomaten duurt het tussen de 65 en 80 dagen na het verpotten tot er geoogst kan worden.
- Laat: Bij late tomaten duurt het meer dan 80 dagen na de verpotting voor ze rijp zijn. Soms wel 100 dagen.
Vorm
- Cherry
- Cocktail
- Roma
- Rond
- Vlees
Toepassing en Gebruik
- (Roer)bakken
- Salade
- Barbecue
- Brood
- Soep / Saus
